Χρειαζόμασταν πραγματικές δεσμεύσεις και αντ’ αυτού πήραμε greenwashing
Γράφει η Άντρεα Παναγιώτου
H 28η Διάσκεψη του ΟΗΕ για το κλίμα (COP28) ολοκληρώθηκε με την υπόσχεση για «μετάβαση μακριά από τα ορυκτά καύσιμα». Αν και η συμφωνία χαρακτηρίστηκε “ιστορική” από ορισμένους, συμπεριλαμβανομένου και του προέδρου της COP Σουλτάνου Al Jaber, άλλοι δήλωσαν απογοητευμένοι με το αποτέλεσμά της.
Ήταν πράγματι η COP28 μια ιστορική στιγμή ή απέτυχε στο να καταλήξει σε μια συμφωνία που θα πληροί τον στόχο του περιορισμού της ανόδου της μέσης παγκόσμιας θερμοκρασίας κάτω από τον 1,5°C;
Η αντίφαση της COP28
Έχει ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι πολύ πριν από την έναρξη της διάσκεψης για το κλίμα, η COP28 είχε προκαλέσει έναν συνεχή σάλο συζητήσεων. Καταρχάς, διεξήχθη στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, ένα κράτος το οποίο εξαρτάται οικονομικά από το πετρέλαιο και το ορυκτό αέριο, γνωστό επίσης για την “κατάφορη καταπάτηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων”, όπως ανέφερε χαρακτηριστικά η Διεθνής Αμνηστία (Amnesty International).
Δεύτερον, ο πρόεδρος της COP28, ο Σουλτάνος Al Jaber, είναι o διευθύνων σύμβουλος μιας εταιρείας πετρελαίου, της Εθνικής Εταιρείας Πετρελαίου του Αμπού Ντάμπι (ADNOC), η οποία αρχικά σκόπευε να χρησιμοποιήσει την COP28 ως ευκαιρία για να εξασφαλίσει περισσότερες συμφωνίες πετρελαίου με ξένες κυβερνήσεις, όπως διαφάνηκε από έγγραφα που διέρρευσαν από το BBC News και το Centre for Climate Report.
Αυτή η αντίφαση εντάθηκε περαιτέρω και από τη δήλωση του Σουλτάνου Al Jaber ότι “δεν αποδεικνύεται επιστημονικά” ότι είναι αναγκαία η απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα για να περιορίσουμε την παγκόσμια μέση θερμοκρασία κάτω από τον 1,5°C σε σύγκριση με τα προ-βιομηχανικά επίπεδα, ενώ επιστημονικά έχει αποδειχθεί επανειλημμένως, από τη Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC), τη NASA και τα Ηνωμένα Έθνη, μεταξύ άλλων, ότι η κύρια αιτία της κλιματικής κρίσης είναι η χρήση ορυκτών καυσίμων.
Ιστορική νίκη για τον πλανήτη μας;
Παρά τις αντιφάσεις, στις 13 Δεκεμβρίου επετεύχθη η συμφωνία Global Stocktake, που αποτέλεσε την κύρια έκβαση της COP28. Μια συμφωνία που χαρακτηρίστηκε ως “ένα σημαντικό βήμα” μετά τη Συμφωνία του Παρισιού. Είναι αξιοσημείωτο δε, ότι η συγκεκριμένη συμφωνία είναι η πρώτη στα 30 χρόνια ιστορίας των διαπραγματεύσεων του ΟΗΕ για το κλίμα που κατονομάζει την κύρια πηγή της κλιματικής κρίσης, τα ορυκτά καύσιμα. Όπως δήλωσε και ο καθηγητής James Dyke από το Πανεπιστήμιο του Έξετερ, αυτό αποτελεί περισσότερο ένδειξη προηγούμενων αποτυχιών παρά “ιστορική νίκη”.
Η συμφωνία δεσμεύει 200 περίπου κράτη για “μετάβαση προς την απομάκρυνση από τα ορυκτά καύσιμα στα ενεργειακά συστήματα, με τρόπο δίκαιο, συντεταγμένο και ισότιμο, επιταχύνοντας τη δράση σε αυτήν την κρίσιμη δεκαετία, προκειμένου να επιτευχθεί η ουδετερότητα άνθρακα το 2050 σύμφωνα με τις επιστημονικές συστάσεις “. Αυτό (η μετάβαση), φυσικά, δεν συμβαδίζει με τα όσα μας λέει η επιστήμη, αποτελώντας έτσι μία ομολογουμένως αδύναμη δήλωση. Μάλιστα, ο πολύ πιο ισχυρός όρος “απεξάρτηση” (από τα ορυκτά καύσιμα), ο οποίος περιλαμβανόταν αρχικά στη συμφωνία, αφαιρέθηκε έπειτα από επιρροή του ΟΠΕΚ (Οργανισμός Χωρών Εξαγωγής Πετρελαίου), με επικεφαλής τη Σαουδική Αραβία.
Η επιείκεια της συμφωνίας για τον τερματισμό της εποχής των ορυκτών καυσίμων φαίνεται επίσης και στο γεγονός ότι αναφέρεται αποκλειστικά στην “επιτάχυνση των προσπαθειών για απεξάρτηση του αμείωτου άνθρακα (unabated coal)”. Αυτό σημαίνει ουσιαστικά ότι οι βιομηχανίες ορυκτών καυσίμων θα μπορούν να συνεχίσουν να καίνε άνθρακα εφόσον χρησιμοποιούν τεχνολογίες αποθήκευσης και δέσμευσης διοξειδίου του άνθρακα (CCUS). Αυτό είναι τουλάχιστον προβληματικό, δεδομένης της αβεβαιότητας που περιβάλλει την αποτελεσματικότητα αυτών των τεχνολογιών, του υψηλού κόστους τους και το πιο σημαντικό, του γεγονότος ότι με τη χρήση αυτών των τεχνολογιών το πρόβλημα της καύσης ορυκτών καυσίμων παραμένει ανεπίλυτο.
Παρά ταύτα, κάποια κάπως θετικά αποτελέσματα προέκυψαν από τη COP28. Τέτοια παραδείγματα περιλαμβάνουν την υπόσχεση ορισμένων χωρών για διπλασιασμό της ενεργειακής αποδοτικότητας και τριπλασιασμό του δυναμικού των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Ωστόσο, εν τη απουσία συγκεκριμένου σημείου αναφοράς, οι χώρες μπορούν να επιλέξουν το σημείο αναφοράς που τους ταιριάζει καλύτερα, με αποτέλεσμα να μην αλλάξει ουσιαστικά κάτι.
Επιπλέον, επετεύχθη συμφωνία, για πρώτη φορά, για τη δημιουργία του πολυαναμενόμενου ταμείου για απώλειες και ζημίες, δηλαδή τη δημιουργία ταμείου που θα καλύπτει τα έξοδα που προκύπτουν από τις συνέπειες που αναπόφευκτα επιφέρει η κλιματική αλλαγή. Δυστυχώς ωστόσο, το εν λόγω ταμείο καλύπτει μόνο το 0,2% των απωλειών που υφίστανται οι αναπτυσσόμενες χώρες λόγω της υπερθέρμανσης.
Έγιναν επίσης υποσχέσεις που αφορούν στον τομέα της ψύξης, με στόχο τις εκπομπές από τον κλιματισμό και τη ψύξη τροφίμων και φαρμάκων, καθώς και μέτρα για τη γεωργία, που αντιπροσωπεύει περίπου το 12% των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.
Ωστόσο, στο ερώτημα εάν αυτά τα μέτρα είναι επαρκή για την αντιμετώπιση της παγκόσμιας κλιματικής κρίσης, η απάντηση είναι όχι. Όπως δήλωσε ο καθηγητής Mike Berners-Lee από το Κέντρο Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου του Λάνκαστερ: “Η COP28 είναι το όνειρο των βιομηχανιών ορυκτών καυσίμων, επειδή φαίνεται σαν πρόοδος, αλλά δεν είναι.”
Ο σκοπός της COP
Κάποιος μπορεί να αναρωτηθεί σε αυτό το σημείο, “γιατί όλα αυτά έχουν σημασία;” Εξάλλου, η συμφωνία της COP28 δεν είναι νομικά δεσμευτική, πράγμα που σημαίνει ότι οι χώρες μπορούν ουσιαστικά να αποφύγουν να δράσουν για το κλίμα χωρίς να χρειαστεί να αντιμετωπίσουν οποιεσδήποτε νομικές συνέπειες. Ωστόσο, οι σύνοδοι κορυφής για το κλίμα μπορούν να θέσουν παγκόσμιους στόχους για το κλίμα και τα ελάχιστα απαιτούμενα πρότυπα με τα οποία οι χώρες θα μπορούσαν – και θα έπρεπε – ιδανικά να συμμορφώνονται.
Από τα παραπάνω προκύπτει ότι η αποτυχία της COP28 να θέσει υψηλότερα πρότυπα είναι καταδικαστέα, ειδικά αν αναλογιστεί κανείς το υψηλό κόστος της αδράνειας, τόσο από άποψης των χρημάτων που δαπανούνται για την αντιμετώπιση των καταστροφών που προκαλούνται από την κλιματική αλλαγή όσο και από άποψης των ζωών που τίθενται σε άμεσο κίνδυνο. Και για να δούμε τα πράγματα στις σωστές τους διαστάσεις, μια μελέτη που δημοσιεύθηκε τον Νοέμβριο αυτού του έτους, από επαγγελματίες του τομέα της υγείας, εκτίμησε ότι περίπου “5 εκατομμύρια επιπλέον θάνατοι ετησίως σε παγκόσμιο επίπεδο οφείλονται στην ατμοσφαιρική ρύπανση από τα ορυκτά καύσιμα και θα μπορούσαν επομένως να αποφευχθούν με τη σταδιακή απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα”.
COP28 και Κύπρος
Ο Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας, κ. Χριστοδουλίδης, ήταν επίσης παρών στη διεθνή διάσκεψη της COP28, τονίζοντας ότι “η Κύπρος (…) έχει γίνει μάρτυρας μεγαλύτερης συχνότητας και έντασης τεράστιων πυρκαγιών, ξηρασιών και πλημμυρών, καθώς και παρατεταμένων περιόδων ακραίων καυσώνων (ως αποτέλεσμα των ανθρωπογενών εκπομπών)”. Πρόσθεσε ότι “πρέπει να επιταχύνουμε τους ρυθμούς, ειδικά στη χώρα μας, για την εφαρμογή της στρατηγικής μας για το κλίμα”.
Το τελευταίο μπορεί να αποτελεί έκπληξη όταν, βάσει του μέχρι στιγμής διαμορφωμένου προσχεδίου ΕΣΕΚ (Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα), η κύρια στρατηγική απανθρακποίησης της Κύπρου στον τομέα της ηλεκτροπαραγωγής βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στη χρήση ορυκτού αερίου. Συγκεκριμένα, από το τέλος του 2024 και έπειτα, το υγροποιημένο φυσικό αέριο (ΥΦΑ) θα εισάγεται αντικαθιστώντας το ντίζελ και το μαζούτ, τα οποία αποτελούν περίπου το 83% του ενεργειακού μείγματος της χώρας. Επιπλέον, προβλέπεται ότι μέχρι το 2027-28, το ορυκτό αέριο θα παράγεται για διάστημα 18 ετών από το πεδίο Αφροδίτη, το πρώτο πεδίο που ανακαλύφθηκε εντός της ΑΟΖ της Κύπρου.
Ωστόσο, οι επιστήμονες προειδοποιούν για την κατεπείγουσα ανάγκη για ολική απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα και μετάβαση σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, ενίσχυση της ενεργειακής αποδοτικότητας και για επενδύσεις σε πραγματικά βιώσιμες λύσεις που δεν θα οδηγήσουν σε υποδομές που θα “κλειδώσουν” τον άνθρακα (carbon lock-ins) ή σε επενδύσεις που θα απαξιωθούν πριν από την ωφέλιμη διάρκεια ζωής τους (stranded assets).
Η ανάγκη για πραγματική αλλαγή
Ήδη η μέση θερμοκρασία του αέρα στην επιφάνεια του πλανήτη έχει αυξηθεί κατά 1,2°C σε σύγκριση με τα προβιομηχανικά επίπεδα, ενώ το 2023 αποτέλεσε το θερμότερο έτος που έχει καταγραφεί ποτέ – σύμφωνα με την Υπηρεσία Κλιματικής Αλλαγής Copernicus της ΕΕ. Με την κλιματική αλλαγή να αποτελεί την κυριότερη αιτία πίσω από μια σειρά ακραίων φαινομένων, από τις καταστροφικές πυρκαγιές στην Ελλάδα και τη Σικελία μέχρι τις πυρκαγιές στη Χαβάη, η ισχνή εμπλοκή των κρατών στην αποτελεσματική αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης είναι απλώς απαράδεκτη.
Σε αυτό το σημείο, η ερώτηση που θα έπρεπε να κάνουμε δεν είναι εάν η COP28 ήταν μία ιστορική στιγμή ή ένα επιτυχημένο greenwashing για τις βιομηχανίες ορυκτών καυσίμων, καθώς πιθανόν όλοι ήδη γνωρίζουμε την απάντηση σε αυτό. Αυτό που θα έπρεπε να εξετάσουμε είναι πώς να θέσουμε τέλος σε αυτή τη φρενήρη εξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα. Και όχι, δεν αφορά αποκλειστικά ατομική ευθύνη – το να πηγαίνουμε με το ποδήλατο στη δουλειά και να ανακυκλώνουμε μπορεί να συμβαδίζει με την περιβαλλοντική μας συνείδηση, αλλά στατιστικά δεν θα μας οδηγήσει εκεί που χρειάζεται να φτάσουμε.
Αντίθετα, αυτό που χρειαζόμαστε, είναι συστημική δράση από τις εκάστοτε κυβερνήσεις υπό τη μορφή επιδοτήσεων σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, λύσεις ενεργειακής απόδοσης και τη δημιουργία και ενίσχυση υποδομών για την υποστήριξη των δημόσιων μεταφορών. Μόνο με την παροχή του κατάλληλου πλαισίου θα είναι εφικτή η εφαρμογή μέτρων σε μαζική κλίμακα.