Μαρία Παπαευριπίδου – Λειτουργός περιβαλλοντικής πολιτικής
Ομολογουμένως, εμείς οι άνθρωποι έχουμε προκαλέσει αρκετή ζημιά στον πλανήτη μας και είναι πλέον καιρός να αρχίσουμε να αναζητούμε τις καλύτερες λύσεις για να τον αποκαταστήσουμε. Λύσεις που θα λειτουργούν προς όφελος του πλανήτη και όχι εις βάρος του.
Καθώς η κλιματική κρίση επιδεινώνεται, ενισχυόμενη από την καύση ορυκτών καυσίμων (άνθρακα, πετρελαίου και φυσικού αερίου), γίνεται όλο και πιο κρίσιμο να βρούμε εναλλακτικές λύσεις για τα ορυκτά καύσιμα. Και τι καλύτερο να χρησιμοποιήσουμε Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, όπως η ηλιακή ενέργεια;
Στη Κύπρο υπάρχει η δυνατότητα να αξιοποιηθεί με επιτυχία η ηλιακή ακτινοβολία για την παραγωγή ενέργειας μέσω φωτοβολταϊκών. Όμως με την αυξανόμενη ζήτηση για ηλιακή ενέργεια, υπάρχει και αυξανόμενη ανάγκη χρήσης γης για την εγκατάστασή της. Πώς μπορούμε να βρούμε την ισορροπία μεταξύ της παραγωγής ηλιακής ενέργειας και άλλων χρήσεων της γης;
Η ηλιακή ενέργεια είναι μια καθαρή και ανανεώσιμη πηγή ενέργειας, που σημαίνει ότι παράγει ελάχιστες μέχρι και καθόλου εκπομπές αερίων θερμοκηπίου. Επομένως, αποτελεί ένα βήμα προς την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και τη μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Χρησιμοποιώντας ηλιακή ενέργεια, μπορεί να μειωθεί το ανθρακικό αποτύπωμα της Κύπρου και να βοηθήσει στην επίτευξη του στόχου της ΕΕ για μερίδιο 42,5% ανανεώσιμων πηγών ενέργειας έως το 2030. Αυτή τη στιγμή, το 17,2% του συνολικού ενεργειακού μείγματος της Κύπρου παράγεται από ανανεώσιμες πηγές, με την ηλιακή ενέργεια να αποτελεί το 11,9% αυτού. Λαμβάνοντας υπόψη ότι η Κύπρος διαθέτει μεγάλο δυναμικό στην αξιοποίηση ηλιακής ενέργειας και στο πλαίσιο του φιλόδοξου στόχου της ΕΕ για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, είναι απαραίτητο να ενισχύσουμε την παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές για να καλύψουμε τις εξελισσόμενες ενεργειακές ανάγκες του νησιού.
Ωστόσο, η δημιουργία μεγάλων Φωτοβολταϊκών Πάρκων απαιτεί μεγάλη επιφάνεια γης. Συνεπώς, ο ανταγωνισμός με άλλες χρήσεις γης, όπως η γεωργία, αυξάνεται. Γι’ αυτό, χρειάζεται η ύπαρξη συγκεκριμένων κανονισμών και κατευθυντήριων γραμμών για να καθοριστεί η βιωσιμότητα και η τοποθεσία των Φωτοβολταϊκών Πάρκων. Χωρίς αυτά τα μέτρα, η απώλεια γης μπορεί να οδηγήσει σε απώλεια βιοποικιλότητας, διατάραξη των οικοσυστημάτων και μείωση της παραγωγής τροφίμων.
Αυτή την στιγμή, στην Κύπρο, αρκετές περιοχές έχουν αποκλειστεί από την εγκατάσταση οποιασδήποτε τεχνολογίας ανανεώσιμης ενέργειας, καθώς υπάρχει ήδη σε εφαρμογή στρατηγική χωροθέτησης των ΑΠΕ. Αυτές περιλαμβάνουν όλες τις περιοχές Natura 2000, τους υγροτόπους, τα κρατικά δάση και τις παραλίες.
Ως αποτέλεσμα, και λόγω του μικρού μεγέθους της Κύπρου, η περισσότερη διαθέσιμη γη είναι γεωργική γη. Αυτό σημαίνει πως εγκαθιστώντας Φωτοβολταϊκά Πάρκα σε συγκεκριμένες περιοχές, θέτουμε σε κίνδυνο τους πρωτογενείς μας πόρους. Κατά την εγκατάσταση συμβατικών ηλιακών πάνελ, το έδαφος συμπιέζεται και περιορίζεται η διείσδυση του ηλιακού φωτός, κάτι που μπορεί να επηρεάσει την ποιότητα του εδάφους και να έχει αντίκτυπο στα γειτονικά οικοσυστήματα.
Επιπλέον, τα ηλιακά πάνελ επισκιάζουν το έδαφος περιμετρικά τους, επηρεάζοντας την παραγωγικότητα των κοντινών γεωργικών περιοχών ή της άγριας βλάστησης. Επίσης, με μεγάλες εγκαταστάσεις, η αισθητική του περιβάλλοντος τοπίου μπορεί να αλλοιωθεί σημαντικά, ειδικά σε περιοχές με φυσική ομορφιά.
Με αυτό κατά νου, πρέπει να βρεθούν τρόποι για τη βέλτιστη χρήση της γης για ηλιακά πάνελ, προκειμένου να μεγιστοποιηθεί η δυνατότητα παραγωγής ενέργειας και ταυτόχρονα να ελαχιστοποιηθεί το αντίκτυπο στις άλλες χρήσεις γης.
Ένας από τους τρόπους για να επιτευχθεί αυτό είναι η συνδυασμένη γεωργία και παραγωγή ανανεώσιμης ενέργειας, που ονομάζονται αγρο – φωτοβολταικά. Ήδη υπάρχουν δοκιμαστικά έργα αγρο – φωτοβολταικών που λειτουργούν σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Αγροτικής Έρευνας, τα οποία εξετάζουν τον συνδυασμό της χρήσης της γης για την παραγωγή ενέργειας και την παραγωγή τροφίμων. Επιπλέον οφέλη των αγρο – φωτοβολταικών περιλαμβάνουν τη μείωση της θερμοκρασίας κάτω από τα πάνελ, ελαχιστοποιώντας την εξάτμιση του νερού από το έδαφος και κατά συνέπεια μειωμένη ανάγκη για ύδρευση.
Ένα άλλο παράδειγμα είναι η δυνατότητα συμφωνιών μεταξύ εταιρειών εγκατάστασης ηλιακών πάνελ και ιδιοκτητών γης για κοινή χρήση του εδάφους. Σε αυτές τις περιπτώσεις, πολλαπλές δραστηριότητες, όπως η γεωργία ή η εκτροφή κτηνοτροφικών ζώων, μπορούν να συνυπάρχουν με τα ηλιακά πάνελ στην ίδια γη. Παραδείγματα επιτυχημένων εγκαταστάσεων αγρο – φωτοβολταικών μπορούν να βρεθούν στην Ολλανδία, τη Γαλλία, την Ισπανία και την Κίνα. Στην Ολλανδία, το έργο επικεντρώνεται στην καλλιέργεια πολλαπλών καλλιεργειών, όπως σιτηρά, πατάτες, σέλινο και μύρτιλα. Στην Ελλάδα, η χρήση των προβάτων έχει υιοθετηθεί σε εγκαταστάσεις φωτοβολταϊκών σε ολόκληρη τη χώρα για τον έλεγχο της βλάστησης κάτω από τα ηλιακά πάνελ, διασφαλίζοντας έτσι ότι το Φωτοβολταϊκό Πάρκο λειτουργεί ως φυσικός φράχτης προστασίας από τις πυρκαγιές. Επιπλέον, οι εγκαταλελειμμένες βιομηχανικές περιοχές και οι χωματερές αποτελούν χώρους όπου το έδαφος μπορεί να έχει ήδη μολυνθεί, πράγμα που σημαίνει ότι μπορούν να εκμεταλλευτούν για την παραγωγή ηλιακής ενέργειας, αφού δεν χρειάζεται να θυσιαστεί γόνιμο έδαφος.
Στρέφοντας την προσοχή μας από τις αγροτικές περιοχές, βλέπουμε ακόμα μεγαλύτερη δυνατότητα για παραγωγή ηλιακής ενέργειας μέσα από την αξιοποίηση των αστικών περιοχών. Περπατώντας στις πόλεις μας, βλέπουμε πλήθος αχρησιμοποίητων χώρων για την εγκατάσταση ηλιακών πάνελ. Ένα παράδειγμα αυτού είναι τα επίπεδα των δημόσιων και ιδιωτικών κτηρίων. Χρησιμοποιώντας τους κενούς χώρους στις οροφές των κτηρίων, μπορούμε να μειώσουμε τον αριθμό των απαιτούμενων Φωτοβολταϊκών Πάρκων. Επιπλέον, οι εγκαταστάσεις ηλιακών πάνελ μπορούν να ενσωματωθούν στις υπάρχουσες υποδομές, όπως χώρους στάθμευσης, στάσεις λεωφορείων, ηχοπετάσματα ή ακόμη και δρόμους. Αυτό φαίνεται στην περίπτωση της Ολλανδίας, όπου με την κατακόρυφη εγκατάσταση ηλιακών πάνελ, τα ηχοπετάσματα σε μήκος 400 μέτρων του αυτοκινητοδρόμου χρησιμοποιήθηκαν ως φράχτης μείωσης θορύβου, καθώς και για την παραγωγή ανανεώσιμης ενέργειας. Επιπλέον, στη Νότια Κορέα, υπάρχει ένας “αυτοκινητόδρομος” ποδηλάτων στην μέση ενός αυτοκινητόδρομου 32 χιλιομέτρων, ο οποίος είναι σκιασμένος από ηλιακά πάνελ, ενώ στην Ολλανδία έχουν ενσωματωθεί ηλιακά πάνελ σε έναν ποδηλατόδρομο, δημιουργώντας μια ηλιακή οδό. Αντίστοιχα, στην Κίνα έχει κατασκευαστεί ένας ηλιακός αυτοκινητόδρομος 1 χιλιόμετρου, που μπορεί να παράγει αρκετή ενέργεια για να τροφοδοτήσει 800 νοικοκυριά.
Με την εγκατάσταση ηλιακών σύστηματων σε πολλές τοποθεσίες, δημιουργούνται κατανεμημένα συστήματα ηλιακής ενέργειας, όπου η ενέργεια συλλέγεται σε μικροδίκτυα. Με αυτόν τον τρόπο, μειώνεται η ανάγκη για μεγάλα Φωτοβολταϊκά Πάρκα και ενισχύεται η ανθεκτικότητα του ενεργειακού συστήματος. Ως επιπλέον μέτρο για την επίτευξη της σταθερότητας του δικτύου, μπορούν να εγκατασταθούν μπαταρίες αποθήκευσης ηλιακής ενέργειας. Με τις μπαταρίες, η περίσσεια ηλεκτρικής ενέργειας που παράγεται από τα ηλιακά πάνελ μπορεί να αποθηκευτεί για μελλοντική χρήση, μειώνοντας την εξάρτηση από το δίκτυο και παρέχοντας ένα βαθμό ενεργειακής ανεξαρτησίας.
Συνοψίζοντας, πρέπει να επανεξετάσουμε τον αριθμό των Φωτοβολταϊκών Πάρκων που είναι απαραίτητα για να αυξήσουμε παραγωγή Ανανεώσιμης Ενέργειας, διατηρώντας παράλληλα τους πολύτιμους μας πόρους και τη βιοποικιλότητα στην Κύπρο. Πρέπει να έχουμε μια σαφή εικόνα για το πόσα Φωτοβολταϊκά Πάρκα χρειάζονται, λαμβάνοντας υπόψη όλες τις άλλες εναλλακτικές που αναφέρθηκαν παραπάνω.
Το νησί μας έχει άπλετη ηλιοφάνεια, και έχουμε το δυναμικό να καλυφθούμε κατά 100% από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Αυτό όμως δεν πρέπει να γίνει εις βάρος των στόχων προστασίας της βιοποικιλότητας και της αξιοποίησης της πολύτιμης γεωργικής γης μας. Οι εναλλακτικές λύσεις στα μεγάλα Φωτοβολταϊκά Πάρκα πρέπει να εξεταστούν περαιτέρω από την κυβέρνηση ως λύση για τη μέγιστη αποδοτικότητα της χρήσης γης και για να καλύψουμε τις μελλοντικές ενεργειακές ανάγκες μας με τον πιο βιώσιμο τρόπο.