Πού βρισκόμαστε το 2025 και που στοχεύουμε να φτάσουμε το 2030;
Της Μαρίας Κωνσταντίνου
Τι είναι το ΕΣΕΚ και γιατί είναι σημαντικό;
Το Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ) αποτελεί εργαλείο στρατηγικού σχεδιασμού, στο οποίο παρουσιάζεται μια πορεία προς επίτευξη βιώσιμων ενεργειακών και κλιματικών στόχων σε εθνικό επίπεδο, μέχρι το 2030. Όλα τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) υποχρεούνται να το καταρτίσουν, εφόσον οι εθνικοί στόχοι συνεισφέρουν στην επίτευξη ευρύτερων ευρωπαϊκών στόχων.
Πιο συγκεκριμένα, τα ΕΣΕΚ θέτουν στόχους, μεταξύ άλλων, για τη μείωση εκπομπών Αερίων του Θερμοκηπίου (ΑτΘ), τη μείωση τελικής κατανάλωσης ενέργειας, την ενεργειακή ασφάλεια, καθώς και μέτρα ή πολιτικές για υλοποίηση αυτών των στόχων. Ως εκ τούτου, τα ΕΣΕΚ αποτελούν σχέδια καίριας σημασίας, καθώς δεσμεύουν τα κράτη μέλη της ΕΕ – περιλαμβανομένης και της Κύπρου – να λάβουν μέτρα για μετριασμό της κλιματικής αλλαγής.
Στα πλαίσια της πρόσφατης αναθεώρησης των ΕΣΕΚ και της υποβολής τους στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον Δεκέμβριο του 2024, η τελευταία δημοσίευσε σχετικά σχόλια. Για το ΕΣΕΚ Κύπρου, κάποια από τα σχόλια που έγιναν παρατίθενται παρακάτω.
Κλιματική Δράση και Κύπρος: Πώς αξιολογεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή το ΕΣΕΚ Κύπρου;
- Επιτευξιμότητα στόχων μείωσης των εκπομπών
Στο ΕΣΕΚ ορίζεται στόχος μείωσης εκπομπών κατά 32% μέχρι το 2030 συγκριτικά με το 2005, βάσει του Ευρωπαϊκού Κανονισμού Επιμερισμού Προσπαθειών. Ωστόσο, δεν παρέχεται σαφής μεθοδολογία επίτευξης αυτού του στόχου στο ΕΣΕΚ, καθώς ακόμα και με τα προτεινόμενα πρόσθετα μέτρα, η μείωση αναμένεται να φτάσει μόλις το 25,9% – και άρα 6% πιο κάτω από τον ορισμένο στόχο. Σημειωτέο ότι η συγκεκριμένη μείωση εκπομπών Αερίων του Θερμοκηπίου (ΑτΘ) αφορά στους τομείς εκτός του Συστήματος Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών (ΣΕΔΕ), ενός συστήματος αγοραπωλησίας δικαιωμάτων εκπομπών με περιοριστική δράση για τις ενεργοβόρες βιομηχανίες.
Βέβαια, η μείωση εκπομπών κατά 25,9% μέχρι το 2030 συγκριτικά με το 2005 δεν φαίνεται να είναι εύκολα επιτεύξιμη. Αυτό γίνεται ιδιαίτερα αντιληπτό με τη διαφορά που φαίνεται να υπάρχει μεταξύ της μείωσης εκπομπών ΑτΘ υπό το Σενάριο Υφιστάμενων Μέτρων (ΣΥΜ) και υπό του Σεναρίου Επιπρόσθετων Μέτρων (ΣΕΜ). Χωρίς την εφαρμογή πρόσθετων μέτρων (ΣΥΜ), η προβλεπόμενη μείωση εκπομπών δεν θα ξεπεράσει το 3,8%. Ως αποτέλεσμα, θα πρέπει να καταβληθεί σημαντική προσπάθεια για εφαρμογή του σχεδίου, το οποίο μεταξύ άλλων, θα μπορούσε και θα έπρεπε να δίνει ευκρινή περιγραφή σχετικά με τις αναμενόμενες επιπτώσεις μείωσης εκπομπών όπου είναι εφικτό, για καλύτερη κατανόηση από το κοινό.
Μάλιστα, εντοπίζονται αντιφάσεις αναφορικά με τα ορυκτά καύσιμα, οι οποίες αποτελούν σημαντική παράβλεψη. Συγκεκριμένα, στο σχέδιο σημειώνεται ότι δεν υπάρχουν επιδοτήσεις για ορυκτά καύσιμα και άρα δεν παρέχεται χρονοδιάγραμμα για κατάργησή τους, ενώ στο ίδιο σχέδιο γίνεται λόγος για επιδοτήσεις στις τιμές πετρελαίου. Επίσης, στον τομέα των μεταφορών, αν και προβλέπεται η υλοποίηση ελκυστικών μέτρων για τους χρήστες των Μέσων Μαζικών Μεταφορών (ΜΜΜ), η ενίσχυσή τους με τραμ αναμένεται να καθυστερήσει μέχρι το 2030. Για τον τομέα της γεωργίας δεν παρέχονται σαφείς πληροφορίες για τη χρηματοδότηση, τις επιπτώσεις, και τη συμβολή των μέτρων που δίνονται στην επίτευξη του στόχου.
Παράλληλα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπογραμμίζει ότι το σχέδιο περιλαμβάνει κάποια θετικά μέτρα σε άλλους τομείς, όπως οι περεταίρω πληροφορίες που δίνονται σχετικά με τα μέτρα προώθησης ενεργειακών κοινοτήτων και αυτοκατανάλωσης από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ), με την ολοκλήρωση του νομικού πλαισίου για τη λειτουργία ενεργειακών κοινοτήτων να εκκρεμεί. Το Terra Cypria σημειώνει ότι αυτό επιβραδύνει σημαντικά την ίδρυση ενεργειακών κοινοτήτων στην Κύπρο.
- Τι προβλέπεται για τον τομέα της Ενέργειας;
Όσον αφορά την ενεργειακή ασφάλεια, δεν έχει αξιολογηθεί κατά πόσο η χρήση και οι υποδομές ορυκτού αερίου συνάδουν με τους στόχους απανθρακοποίησης και κλιματικής ουδετερότητας μέχρι το 2050, όπως προβλέπει το Εδαφικό Σχέδιο Δίκαιης Μετάβασης. Αν και εκπέμπει λιγότερο CO2 από το μαζούτ και το πετρέλαιο, το ορυκτό αέριο παραμένει πηγή σημαντικών εκπομπών μεθανίου, καθιστώντας τις σχετικές επενδύσεις πιθανώς οικονομικά και περιβαλλοντικά ασύμφορες. Επιπλέον, το ΕΣΕΚ δεν διαθέτει αναλυτική βάση για προετοιμασία Σχεδίου Κοινωνικού Κλίματος, όπως είναι οι πληροφορίες σχετικά με τον αντίκτυπο του ΣΕΔΕ 2 (σύστημα επιβολής φόρου στα καύσιμα κίνησης και θέρμανσης) καθώς και τον εντοπισμό ευάλωτων ομάδων.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα της ανακρίβειας σε σχέση με το ορυκτό αέριο αποτελεί και η ακύρωση της απανθρακοποίησης του ηλεκτροπαραγωγού σταθμού Δεκέλειας, όπως προβλεπόταν από το Σχέδιο Δίκαιης Μετάβασης, γεγονός που καθιστά την Κύπρο αδύναμη για προσαρμογή σε ένα σύστημα ανεξάρτητο από ορυκτό αέριο.
Για τον τομέα της εσωτερικής αγοράς ενέργειας, στο σχέδιο επισημαίνεται η αδυναμία υποστήριξης υπηρεσιών ευελιξίας, απόκρισης ζήτησης, και ομαδοποίησης στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας στην Κύπρο, τουλάχιστον επί του παρόντος, χωρίς να κάνει κάποια αναφορά σχετικά με τη θέσπιση πιο ανταγωνιστικής αγοράς λιανικής ενέργειας, ή ενίσχυση της εμπλοκής καταναλωτών. Αν και παρέχονται πληροφορίες σχετικά με πόρους και κοινωνικά μέτρα, θα μπορούσαν να παρέχονται συγκεκριμένες πληροφορίες σχετικά με ειδικές ροές χρηματοδότησης (π.χ. ιδιωτικές επενδύσεις) και τρόπους αντιμετώπισης της ενεργειακής φτώχειας.
- Μέτρα που αφορούν τους πολίτες
Όσον αφορά την πτυχή της Δίκαιης Μετάβασης, το σχέδιο παρέχει πληροφορίες σχετικά με τις συνέπειες στην απασχόληση, όχι όμως για το πώς η μετάβαση σε μια κοινωνία με λιγότερες εκπομπές ενδέχεται να επηρεάσει τις δεξιότητες και τα ευάλωτα νοικοκυριά. Επίσης, δεν προσδιορίζεται άλλη μορφή υποστήριξης εκτός από το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης. Το Terra Cypria θεωρεί ότι πρέπει να παρέχονται λεπτομέρειες σχετικά με τον βαθμό επηρεασμού κάθε τομέα και τα μέτρα που προβλέπονται για μετριασμό των επιπτώσεων.
Ένα παράδειγμα επηρεασμού της απασχόλησης αποτελούν οι αγγελίες εργασίας για οικονομικούς αναλυτές στην Ολλανδία, όπου τις χρονιές 2020, 2021, και 2022 έκαναν αναφορά σε “πράσινα” καθήκοντα/δεξιότητες σε ποσοστά 6, 9 και 18% αντίστοιχα. Όσον αφορά τις δεξιότητες σε ευρωπαϊκό επίπεδο, μεγαλύτερη ζήτηση θα υπάρχει για τεχνολογία επεξεργασίας αποβλήτων, επισκευές, βιώσιμη γεωργική παραγωγή, ανάλυση δεδομένων, κ.α.
Επιπρόσθετα, η δημόσια διαβούλευση για το τελικό προσχέδιο ΕΣΕΚ διήρκησε τρείς βδομάδες και ολοκληρώθηκε μια βδομάδα πριν τη υποβολή του τελικού ΕΣΕΚ στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Ως εκ τούτου, υπήρξαν αμφιβολίες για την συνεκτίμηση απόψεων των ενδιαφερόμενων μερών λόγω έλλειψης επαρκούς χρονικού πλαισίου, κάτι το οποίο υπογράμμισε και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Ως περιβαλλοντικός Μη-Κυβερνητικός Οργανισμός (πΜΚΟ), με έντονο ενδιαφέρον για την πρόσβαση στην πληροφόρηση και τη συμμετοχή των πολιτών στη λήψη αποφάσεων για περιβαλλοντικά θέματα, συμφωνούμε ότι η διαδικασία είναι προβληματική, καθώς δεν ενισχύει τη συμμετοχή ενδιαφερόμενων μερών (stakeholders). Πιστεύουμε ότι πρέπει να διασφαλίζεται η επαρκής προώθησή της, καθώς και η διαφάνεια ως προς το ποια σχόλια λήφθηκαν υπόψη, ποια όχι, και γιατί.
Τι μπορεί να γίνει και πώς μπορεί να βελτιωθεί η κλιματική πολιτική της χώρας: Οι εισηγήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει, μεταξύ άλλων, τα εξής : 1) επιτάχυνση και εμβάθυνση ανακαινίσεων με παροχή τεχνικής υποστήριξης στους πολίτες και επανεκπαίδευση τεχνικών, 2) ανάπτυξη μιας πιο ολοκληρωμένης στρατηγικής δίκαιης μετάβασης, και 3) επίσπευση υλοποίησης του Great Sea Interconnector, και ολοκλήρωσή του μέχρι το 2030, για άρση ενεργειακής απομόνωσης και αύξηση διείσδυσης ΑΠΕ.
Βάσει των σχολίων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, το Terra Cypria εισηγείται όπως συμπεριληφθούν επιπλέον μέτρα στους τομείς μεταφορών και κτηρίων, καθώς και μέτρα που διασφαλίζουν την επίτευξη των στόχων της ΕΕ. Εισηγείται επίσης την αύξηση στόχων βιώσιμων μετακινήσεων πριν την εφαρμογή του ΣΕΔΕ 2 το 2027, την ενίσχυση αποθήκευσης ενέργειας σε 160MW, την άμεση προώθηση ενεργειακών κοινοτήτων, την αύξηση κρατικών δαπανών και κατάρτισης για ανακαινίσεις, την εκπόνηση μελέτης συμβατότητας επενδύσεων σε ορυκτό αέριο με τους στόχους κλιματικής ουδετερότητας, την παρακολούθηση υλοποίησης του ΕΣΕΚ με συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων μερών, και τη δημιουργία Κλιματικού Νόμου για διασφάλιση βιώσιμων πολιτικών και κατοχύρωση σχετικών δικαιωμάτων για τους πολίτες.
Συμπερασματικά, το ΕΣΕΚ Κύπρου αποτελεί σημαντικό χάρτη δράσεων για το ενεργειακό και κλιματικό μέλλον της χώρας, συμβάλλοντας παράλληλα και στον ευρύτερο στόχο της ΕΕ προς ένα βιώσιμο μέλλον. Οι αρμόδιοι φορείς για τη σύνταξη και υλοποίησή του οφείλουν, όπως δείχνουν και τα σχόλια της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, να θέτουν πιο φιλόδοξους σχεδιασμούς και να παρέχουν περεταίρω πληροφορίες σε σημεία που υστερούν. Ενδεχομένως η επίτευξη του στόχου μείωσης των εκπομπών ΑτΘ κατά 32% να εκτιμάται αδύνατη βάσει του σχεδίου, ωστόσο η ανάγκη για άμεση και ουσιαστική κλιματική δράση, μέσω στοχευμένων μέτρων, κατάλληλων πολιτικών και ορθολογικής μεθοδολογίας είναι επιτακτική και δεν επιδέχεται περαιτέρω αναβολή.